Marie-Catherine d'Aulnoy

Żródło: BnF

Marie-Catherine Le Jumel de Barneville d’Aulnoy (1650/1651-1705)

Wokół życiorysu Marie-Catherine d’Aulnoy narosło wiele legend, karmiących się częściowo jej twórczościa literacką.

Urodziła się w normandzkiej rodzinie szlacheckiej; Normandia leży niedaleko Bretanii, gdzie ludowe tradycje długo ponoć pozostawały żywe, i właśnie tej bliskości pani d’Aulnoy miałaby zawdzięczać znajomość folkloru, którą zdradzają jej baśnie. W wieku zaledwie 15 lat została wydana za François de la Motte, barona d’Aulnoy, świeżo uszlachconego libertyna, w dodatku trzy razy od niej starszego.

Mało szczęśliwe pożycie małżeńskie wśród coraz poważniejszych kłopotów finansowych nie trwało jednak długo, bowiem w 1669 r. zawiązał się spisek mający na celu oskarżenie barona d’Aulnoy o zbrodnię obrazy majestatu (za co jemu groziłaby egzekucja, a jego żonie – szczęśliwe wdowieństwo). Różne opracowania różnie mówią o udziale dziewiętnastoletniej pani d’Aulnoy w tym spisku – według jednych główną rolę odgrywała jej matka, markiza de Gudane, wraz ze swoim kochankiem, według innych to przede wszystkim sama Marie-Catherine chciała pozbyć się męża i zwerbowała do spisku własnego kochanka.

Baron d’Aulnoy spędził w Bastylii trzy lata, w końcu jednak dowiódł swojej niewinności i oskarżył żonę i teściową; ich wspólnicy na torturach przyznali się do spisku i zostali straceni, markiza de Gudane musiała wyjechać do Anglii, a pani d’Aulnoy po niedawnym porodzie wylądowała w więzieniu Conciergerie, skąd według legendy uciekła, skacząc przez okno. Co w całej spiskowej historii jest prawdą, co plotką, co zarzutem – trudno powiedzieć.

Równie tajemnicze są kolejne lata życia pani d’Aulnoy. Do roku 1690 w jej dziejach maluje się wielka czarna plama. Ponieważ później wydała Wspomnienia z dworu hiszpańskiego, Relację z podróży do Hiszpanii i Wspomnienia z dworu angielskiego, przyjmowano, że podróżowała po tych właśnie krajach, choć wszystkie „wspomnienia” i „relacje” równie dobrze mogą być fikcyjne. Zarówno jej matka, jak i ona sama miały też parać się szpiegostwem na rzecz Francji. W międzyczasie pani d’Aulnoy urodziła trzy córki i w 1690 r. powróciła do Paryża, gdzie zaczęła się jej salonowa i literacka kariera.

Oprócz wspomnień publikowała powieści, a pierwsza z nich, wydana w 1690 r. Historia Hipolita, hrabiego Duglas (L’histoire d’Hypolite, comte de Duglas), zawiera utwór uważany za pierwszą francuską baśń literacką: Wyspę Szczęśliwości (L’Ile de la Félicité). Gdy w 1697 r. ukazał się jej pierwszy zbiór baśni, pani d’Aulnoy była już uznaną autorką. W ciągu zaledwie dwóch lat wydała 24 baśnie w ośmiu woluminach (Les Contes des fées i Les Contes nouveaux ou Les Fées à la mode, każde po cztery tomy). Oprócz samych baśni zawierały one również miłosne lub komiczno-satyryczne opowieści ramowe o postaciach, które zgodnie z salonowym zwyczajem opowiadały sobie nawzajem fantastyczne historie.

Bardzo bogata baśniowa twórczość pani d’Aulnoy łączy inspiracje baśnią ludową, operą, romansem rycerskim i powieścią pasterską. Jej ulubionym motywem była niewątpliwie przemiana w zwierzę i związana z nią historia pięknej i bestii; najrozmaitsze transformacje pojawiają się w aż trzynastu z jej baśni, a w jednej z nich – Le Mouton – przemieniony w barana książę nie odzyskuje ludzkiej postaci, lecz umiera z żałości.

Istotnym, a często niedostrzeganym aspektem jej twórczości jest subtelne poczucie humoru i ironiczny dystans do celowo infantylnych tekstów. Kiedy baśnie zostały uznane za lekturę wyłącznie dziecięcą, infantylność pani d’Aulnoy została potraktowana całkiem serio, a recepcja jej rozległej twórczości została niestety ograniczona do pięciu czy sześciu baśni najmniej obarczonych rozmaitymi podtekstami i rokokową kulturą salonową – romantyczny Błękitny ptak musiał zwyciężyć z brutalnym Księciem Warchlakiem.

Ciekawostką na zakończenie może być fakt, że pani d’Aulnoy przyjaźniła się z niejaką Angélique Ticquet, dręczoną przez męża do tego stopnia, że namówiła swoją służącą, by go zastrzeliła – ponoć za aprobatą pani d’Aulnoy. Ticquet przeżył, a jego żona i służąca zostały ukarane śmiercią; kilkadziesiąt lat później zaś inna baśniopisarka, pani Leprince de Beaumont, w swoim Magazynie dziecinnym przytoczyła ku przestrodze młodych panien historię tego nikczemnego spisku tuż obok baśni o Pięknej i Bestii.

Bibliografia:

Marina Warner, From The Beast To The Blonde. On fairy tales and their tellers, 1994

Anne E. Duggan, hasło w The Greenwood Encyclopedia of Folktales and Fairy Tales, red. Donald Haase, 2008

Madame d’Aulnoy, Contes des fées, suivis des Contes nouveaux ou Les Fées à la Mode, ed. Nadine Jasmin, 2004

Baśniowa twórczość pani d’Aulnoy (tytuły polskie wskazują na istniejący polski przekład, linki odsyłają do moich tłumaczeń na tym blogu):

Histoire d’Hypolite, comte de Duglas, 1690:

Wyspa Szczęśliwości – L’Île de la Félicité

Les Contes des fées, t. I, 1697:

Gracieuse et Percinet

Piękna o złotych włosach – La Belle aux cheveux d’or

Błękitny ptak – L’Oiseau bleu

Książę Chochlik – Le Prince Lutin

Les Contes des fées, t. II, 1697:

Złota gałąź – La Rameau d’or

L’Oranger et l’abeille

Księżniczka Wiośniana – La Princesse Printanière

Księżniczka Różyczka – La Princesse Rosette

Poczciwa myszka – La Bonne Petite Souris

Les Contes des fées, t. III, 1697:

Le Mouton

Bystrzynka Popiołek – Finette-Cendron

Fortunatka – Fortunée

Szympulka – Babiole

Les Contes des fées, t. IV, 1697:

Żółty Karzeł – Le Nain jaune

Serpentin vert

Les Contes nouveaux ou Les Fées à la Mode, t. I, 1698:

La Princesse Carpillon

Dobra Żaba – La Grenouille bienfaisante

Leśna łania – La Biche au bois

Les Contes nouveaux ou Les Fées à la Mode, t. II, 1698:

Biała Kotka – La Chatte blanche

Belle-Belle ou Le Chevalier Fortuné

Les Contes nouveaux ou Les Fées à la Mode, t. III, 1698:

Le Pigeon et la colombe

La Princesse Belle-Étoile et le prince Chéri

Les Contes nouveaux ou Les Fées à la Mode, t. IV, 1698:

Le Prince Marcassin

Le Dauphin